بر اساس یک طبقه‌بندی که از شهریور سال ۱۳۸۱، توسط سازمان بورس اوراق بهادار صورت گرفت، کلیه‌ی شرکت‌های پذیرفته شده در بازار بورس در دو دسته‌ی بازار اول و بازار دوم قرار گرفتند. درواقع این تقسیم‌بندی با توجه به معیارهای عمومی و کلی شامل اندازه‌، میزان شناوری سهام و نقدشوندگی، شفافیت و اطلاع‌رسانی و تداوم سودآوری شرکت‌‌ها صورت پذیرفت. شما به عنوان کسی که قصد خرید سهام و سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس را دارید، با داشتن کد بورسی می‌توانید سهام هرکدام از شرکت‌های لیست شده در بازار اول و دوم بورس را خریداری کنید و هیچ محدودیتی در این زمینه برایتان وجود نخواهد داشت. پس علت نام‌گذاری بازارهای مختلف به اسم بازار اول و دوم و تابلوهای مختلف چیست؟ با ادامه‌ی این مقاله از سری مقالات آموزش بورس در چراغ همراه باشید تا ضمن آشنایی با تعریف و تفاوت‌های اصلی میان دو بازار اول و دوم، پاسخ این سوال را هم دریافت نمایید.

معرفی بازار اول و دوم بورس

خب همان‌طور که گفتیم بازار بورس به دو بخش بازار اول و دوم بورس تقسیم‌بندی می‌شود که به آن‌ها بازار اولیه و ثانویه نیز می‌گویند. بازار اول مشتمل بر دو تابلوی اصلی و فرعی و بازار دوم مشتمل بر فهرست اولیه و مشروط تصویب شده است.

بازار اول یا اولیه چیست؟

بازار اول که به آن بازار اولیه یا اصلی نیز گفته می‌شود، بازاری است که شرکت‌ها برای اولین بار می‌خواهند در آنجا نام خود را ثبت کرده و شروع به فعالیت نمایند. درواقع، شرکت‌ها برای بار اول اوراق قرضه و سهام جدیدشان را برای عموم و سرمایه‌گذاران در این بازار به فروش می‌گذارند. نماد بازار اولیه در کشور ما «بانک» است.

عرضه اولیه یا IPO نمونه‌ای از بازار اولیه است. IPO، زمانی اتفاق می‌افتد که یک شرکت خصوصی برای نخستین بار سهام عمومی را منتشر کند. این معاملات، برای سرمایه‌گذاران فرصتی را فراهم می‌کند تا اوراق بهادار را از بانکی خریداری نمایند که پذیره‌نویسی اولیه را برای یک سهام خاص انجام داده است؛ درواقع این اولین فرصتی است که در آن سرمایه‌گذاران به واسطه‌ی خرید سهام به سرمایه‌ی شرکت کمک خواهند کرد. به عبارتی می‌توان گفت که سرمایه‌ی سهام شرکت از وجوه حاصل از فروش سهام در بازار اولیه تشکیل شده است. به این ترتیب، مشاغل و دولت‌هایی که می‌خواهند سرمایه‌ی بدهی تولید کنند می‌توانند انتشار اوراق قرضه کوتاه‌مدت و بلندمدت در بازار اولیه را انتخاب کنند.

نکته‌: نکته‌ی مهمی که در رابطه با بازار اول باید بدانید این است که در آن اوراق بهادار مستقیماً از یک ناشر خریداری می‌شوند.

بازار دوم یا ثانویه چیست؟

بازار دوم که به آن بازار ثانویه هم می‌گویند، بازاری است که شرکت‌ها سهام خود را در آن معامله می‌کنند. درواقع دارایی‌هایی که ابتدا در بازار اولیه مورد معامله قرارگرفته‌اند، در بازار ثانویه، مجدداً مورد معامله قرار خواهند گرفت و نماد آن در کشور ما بورس است. به عبارتی، در بازار ثانویه هیچ شرکتی تاسیس نمی‌شود و فقط شرکت‌هایی که قبلا در بازار اولیه ثبت شده‌اند، از یک سری فیلدها و شرایط عبور می‌کنند تا بتوانند مجدد سهام خود را مورد معامله در بازار بورس قرار دهند. مشخصه‌ی معین بازار ثانویه این است که در آن، سرمایه‌گذاران بین خودشان معامله می‌کنند؛ یعنی در بازار ثانویه، سرمایه‌گذاران اوراق بهادار منتشر شده را بدون دخالت شرکت‌های صادرکننده معامله می‌کنند. برای مثال، در این بازار قصد خرید سهام شرکتی را داشته باشید، فقط با یک سرمایه‌گذار دیگر که سهام آن را در اختیار دارد معامله خواهید کرد.

علت نامگذاری بازارهای مختلف به اسم بازار اول و بازار دوم

همان‌طور که در ابتدای مقاله هم اشاره شد، سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در بورس بدون توجه به بازار اول و بازار دوم، می‌توانند سهام شرکتی که مدنظرشان است را بخرند و سرمایه‌گذاری و معامله کنند. اما علت اصلی نامگذاری بازارهای مختلف به اسم بازار اول و بازار دوم بورس چیز دیگری است؛ شرکت‌های سهامی برای پذیرش در بورس باید شرایط خاصی داشته باشند وگرنه باید قید بورس را بزنند یا اینکه سراغ بازار فرابورس بروند. این شرایط که مربوط به وضعیت مالی و سودآور بودن شرکت و کیفیت گزارش حسابرس مستقل از وضعیت مالی شرکت است را می‌توانید در جدول زیر ببینید:

درباره‌ی معیارهای اختصاصی برای حضور در بازار اول و دوم بورس هم مهم‌ترین مورد، میزان سرمایه‌ی شرکت می‌باشد. در واقع، شرکت‌های ثبت شده با بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان سرمایه، می‌توانند برای حضور در تابلوی اصلی بازار اول بورس تهران درخواست دهند، اما شرکت‌های دیگر باید سراغ تابلوی فرعی یا بازار دوم بروند.

تفاوت بازار اول و دوم بورس در چیست؟

درک تفاوت بازار اول و دوم بورس بسیار اهمیت دارد. در ادامه این تفاوت‌ها را آورده‌ایم:

۱. قیمت‌های بازار اولیه اغلب از قبل تعیین می‌شوند، درحالی‌که قیمت‌ها در بازار ثانویه توسط نیروهای اساسی عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.

۲. تفاوت دیگر بازار اول و دوم بورس در میزان سرمایه است؛ سرمایه‌ی ثبتی شرکت‌های بازار ثانویه بورس باید حداقل ۲۰۰ میلیارد ریال و درصد شناوری آن‌ها حداقل ۱۰% و سهامی عام باشند. اما شرکت‌هایی که سرمایه و سودآوری و درصد شناوری آزاد مناسبی دارند (طبق جدول بالا) و نشانی از چشم‌انداز مثبت و سودآوری مناسب در آن‌ها دارد، در بازار اول پذیرفته می‌شوند.

۳. هرگونه درآمد حاصل از فروش سهام در بازار اولیه، پس از محاسبه‌ی هزینه‌های اداری بانک، به شرکت صادرکننده سهام می‌رسد. اما از آنجایی‌که در بازار ثانویه، معامله بین سرمایه‌گذاران اتفاق می‌افتد، عواید حاصل از فروش سهام به سرمایه‌گذار فروش می‌رسد نه به شرکتی که سهام را صادر کرده است یا به بانک پذیره‌نویسی.

در بخش‌های بعدی جزییات بیشتری از شرایط حضور شرکت‌ها در تابلوهای مختلف بورس را بیان خواهیم کرد.

شرایط عمومی پذیرش شرکت‌ها در سازمان بورس اوراق بهادار تهران

به‌طور کلی شرکت‌هایی در سازمان بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده هستند که:

• نزد سازمان بورس و اوراق بهادار، ثبت شده باشند.
• تمام بهای اسمی سهام در آن‌ها پرداخت شده باشد.
• سهام با نام و دارای حق رای در آن‌ها وجود داشته باشد.
• هیچ محدودیت قانونی موثر برای نقل و انتقال یا اعمال حق رای توسط صاحبان آن وجود نداشته باشد.

شرایط اختصاصی پذیرش شرکت‌های موجود در بازار اول و دوم بورس : بازار اول

برای پذیرش شرکت‌های بورسی در بازار اول و دوم بورس شرایطی وجود دارد که در ادامه هریک از آن‌ها را به‌صورت جداگانه بیان خواهیم کرد. ابتدا می‌پردازیم به شرایط و ضوابط پذیرش شرکت‌ها در بازار اول:

شرایط اختصاصی پذیرش شرکت‌های موجود در بازار اول: تابلوی اصلی

• وجود حداقل شناوری سهام ۲۰%
• عدم وجود زیان انباشته در ترازنامه
• وجود حداقل ۳ سال سابقه‌ی فعالیت پیش از پذیرش
• حداقل نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌ها ۳۰% باشد.
• دارابودن حداقل میزان سرمایه ثبت شده شرکت ۱۰۰۰ میلیارد ریال
• دعاوی حقوقی دارای اثر با اهمیت بر صورت‌های مالی وجود نداشته باشد.
• سیستم حسابداری مطلوبی به لحاظ مالی و بهای تمام شده، وجود داشته باشد.
• صورت‌های مالی توسط حسابرس معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار، تایید شود.
• محکومیت قطعی کیفری برای اعضای هیئت مدیره و مدیر عامل، وجود نداشته باشد.
• صورت‌های مالی دو دوره‌ی منتهی به پذیرش، فاقد موارد مردودی یا عدم اظهار نظر توسط حسابرس باشد.
• سودآوری در ۳ دوره‌ی مالی متوالی منتهی به زمان پذیرش و چشم‌اندازی روشن از لحاظ سودآوری مشاهده شود.

شرایط اختصاصی پذیرش شرکت‌های موجود در بازار اول: تابلوی فرعی

• وجود حداقل شناوری سهام ۱۵%
• عدم وجود زیان انباشته در ترازنامه
• وجود حداقل ۳ سال سابقه فعالیت پیش از پذیرش
• دارابودن حداقل سرمایه ثبت شده شرکت ۵۰۰ میلیارد ریال
• حداقل نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌ها ۲۰% باشد.
• سیستم حسابداری مطلوبی به لحاظ مالی و بهای تمام شده وجود داشته باشد.
• هیچ‌گونه دعاوی حقوقی دارای اثر با اهمیت بر صورت‌های مالی، وجود نداشته باشد.
• محکومیت قطعی کیفری برای اعضای هیئت مدیره و مدیر عامل، وجود نداشته باشد.
• صورت‌های مالی توسط حسابرس معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار، به تایید رسیده باشد.
• صورت‌های مالی دو دوره منتهی به پذیرش، فاقد موارد مردودی یا عدم اظهار نظر توسط حسابرس باشد.
• سودآوری در ۲ دوره‌ی مالی متوالی منتهی به زمان پذیرش و چشم اندازی روشن از لحاظ سودآوری، ارائه‌ شود.

بازار اول و دوم بورس : شرایط اختصاصی پذیرش شرکت‌های موجود در بازار دوم

• وجود حداقل شناوری سهام ۱۰%
• عدم وجود زیان انباشته در ترازنامه
• دارابودن حداقل ۲ سال سابقه فعالیت قبل از پذیرش
• وجود حداقل سرمایه ثبت شده شرکت ۲۰۰ میلیارد ریال
• حداقل نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌ها، ۱۵% باشد.
• دعاوی حقوقی دارای اثر با اهمیت بر صورت‌های مالی، وجود نداشته باشد.
• سیستم حسابداری مطلوبی به لحاظ مالی و بهای تمام شده وجود داشته باشد.
• محکومیت قطعی کیفری برای اعضای هیئت مدیره و مدیر عامل، وجود نداشته باشد.
• صورت‌های مالی توسط حسابرس معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار، به تایید رسیده باشد.
• سودآوری در ۱ دوره‌ی مالی منتهی به پذیرش و چشم اندازی روشن از لحاظ سودآوری، ارائه‌ شود.

سخن آخر

در این مقاله از سری مقالات آموزش بورس در سایت آموزش چراغ راجع به بازار اول و دوم بورس و تفاوت‌های میان آن دو و همچنین شرایط پذیرش در هر یک از این بازارها صحبت کردیم. گفتیم که شرکت‌هایی که سهام‌شان در بورس معامله می‌شود، براساس شرایطی که دارند در بازارهای اول و دوم و تابلوهای فرعی و اصلی مورد معامله قرار می‌گیرند. اما این تابلوها برای یک سهام‌دار، هیچ محدودیتی از لحاظ خرید و فروش ایجاد نمی‌کند. بنابراین، سرمایه‌گذاران می‌توانند با کد بورسی اختصاصی که دارند، در تمام این بازارها خرید و فروش انجام دهند. چراغ، به عنوان پلتفرم آموزش و کاریابی در تلاش است تا با بیان نکات آموزشی مهم در زمینه‌ی کار و سرمایه‌گذاری به شما برای رسیدن به موفقیت در این زمینه‌ها کمک نماید.