تفاوت تحلیل محتوا با تحلیل گفتمان
روش “تحلیل گفتمان” یک روش کیفی است که از اصلاح روشهای اولیه تحلیل رسانهها حاصل شده است، اصطلاحی که شالوده زبانشناسی دارد. درحالیکه تحلیل محتوا یک روش کمی است براساس اندازهگیری، مقدار چیزی، در یک نمونه سنجیده میشود.
“تئو. ای. وان دایک” چهار جزء متمایز رویکرد به گفتمان را اینگونه برمیشمارد :
اول، تحلیل گفتمان یک پیام رسانهای را بعنوان یک گفتمان تمام عیار مستقل بررسی میکند. تحلیل محتوا در پژوهش ارتباطات جمعی معمولا برای یافتن روابط ( یا همبستگیها ) میان این و یا آن ویژگی ـ اغلب محتوا و گاهی سبک ـ پیامها و ویژگیهای فرستنده/سخنگو یا خوانندگان انجام میگیرد.
گفتمان رسانهای بعنوان شکلی از “عمل اجتماعی” کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است و آشکار کردن ساختارهای ذاتی در همه سطوح هدفی معقول محسوب میشود.
دوم اینکه، هدف تحلیل گفتمان عمدتا تشریح دادههای کیفی است و نه دادههای کمی. البته معیارهای کمی را میتوان به خوبی بر تحلیلی، آشکار از نوع عمدتا بیشتر کیفی بنیان نهاد.
سوم اینکه، درحالیکه تحلیل محتوا عمدتا بر مبنای دادههای قابل مشاهده و محاسبهپذیری چون واژهها، عبارات، جملهها مبتنی است، تحلیل گفتمان به ساختارهای معناشناختی توجه دارد و فرضها، ارتباطها، دلالتها و راهبردها را هم روشن میسازد. به دیگر سخن در تحلیل گفتمان به جای شمارش و مقادیر آماری با معناشناسی کاربردی متن سروکار داریم.
فنون پیشرفتهتر تحلیل محتوا هم راجع به ساختارهای زبانیاست و با بحثهای زبانشناسی درآمیخته شده است. اما مطلقا به آن نمیتوان تحلیل گفتمان گفت چرا که تحلیل گفتمان افقهای بسیار دورتری را دنبال میکند. اصولا تحقیقات کیفی چنین است و تحلیل گفتمان هم بعنوان یکی از الگوهای تحلیل کیفی از این مشخصه بهرهمند است.
تفاوت تحلیل محتوا با تحلیل گفتمان
۲۴
اردیبهشت